50 yıllık müddette, internetle yalnızca bir ekrandan değil değil muhtemelen farklı formda etkileşime geçiyor olacağız.
Bu vakte kadar Artırılmış Gerçeklik (AR) ile objeleri elimizle denetim edebilir; Sanal Gerçeklik (VR) alemlerini keşfedebilir ve gerçekle dijitali bugün hayal edemediğimiz biçimlerde bir ortaya getirebiliriz.
Peki tüm bunlar çalışma hayatımız için ne manaya gelecek?
Halihazırda 9’dan 5’e çalışma tertibinden ve klasik ofis kavramından uzaklaşıyoruz.
2 yıl süren pandemi kapanmalarıyla sanal toplantıları sevmeyi öğrendik.
Peki mantıken bundan sonraki adım, herkesin üç boyutlu çizgi sinemalara benzeri temsilcilerinin etrafta dolaştığı, birbiriyle konuştuğu ve etkileşime geçtiği sanal bir cihan olarak planlanan metaverse cihanında çalışmak mı?
Metaverse: Tartışmalı bir konu
Her şeyden evvel “Metaverse abartılan bir terim” demek kıymetli çünkü şimdi “metaverse diye sanal bir cihan yok”.
Ve hatta bu kavrama yatırım yapanlar ortasında neye benzeyeceği konusunda bir uzlaşı da kelam konusu değil.
Bugün teknoloji rekabeti nedeniyle birbiriyle irtibatlı olmayan rakip sanal dünyalar gelecekte temaslı hale gelecek mi?
Orada gerçek dünyadan daha fazla vakit geçirecek miyiz?
Bu ortamları yönetmek için büsbütün yeni kurallara gereksinim duyacak mıyız?
Bu soruların hiçbirinin hala karşılığı yok.
Buna rağmen firmaların metaverse ile yeni gelir yaratma fırsatları görmesi, kavramın abartılması ve ilgi yağmuruna tutulmasıyla sonuçlandı.
Meta’nın Horizon Worlds’ünden Roblox ve Fortnite üzere oyunlara; Sandbox ve Dencentraland üzere yeni oluşturulan yerlere farklı şirketler metaverse üzerindeki erken devir çalışmalarını halihazırda paylaştı.
Nike, sanal spor ayakkabılarını metaverse üzerinde satışa çıkarırken, HSBC Sandbox’ta arazi satın aldı. Coca-Cola, Louis Vuitton ve Sotheby’s Decentraland’de yer almayı tercih etti.
Metaverse terimi birinci defa 30 yıl evvel muharrir Neal Stephenson tarafından ortaya atılmıştı.
Yazarın Parazit (Snow Crash) isimli kitabında kahramanın memnunluğu sanal gerçeklikte bulması anlatılıyor.
Bu kurguyu gerçeğe dönüştürecek tahminen en gözü pek adım Aralık 2021’de Facebook’un çatı şirketinin ismini Meta olarak değiştirmesiyle geldi.
Bu, halihazırda VR alanına milyarlarca dolar yatırım yapan şirketin metaverse’te öncelikli hale gelmesi sürecinde açık bir bildiriydi.
Meta’nın vizyonu herkesi ikna etmedi
Ancak şirketin devasa yatırımı tüm hissedarlarını memnun etmedi. Kimileri şirketin VR alanına çok fazla para harcadığını düşündüğünü açıkça söz etti.
The Verge isimli teknoloji haber sitesinin geçen Ekim’de yayımladığı ve Meta’nın şirket içi yazışmalarına dayandırılan bir haberde Horizon Worlds platformunun çok fazla programlama yanılgısı içerdiği ve şirket çalışanları tarafından pek kullanılmadığı belirtiliyordu.
Metaverse için yazılım üreten Improbable firmasının CEO’su ve Sanal Toplum (Virtual Society) kitabının muharriri Herman Narula, Meta CEO’su Mark Zuckerberg’ün metaverse vizyonunu ikna edici bulmuyor.
Narula, “Neden beşerler metaverse’te gerçek ofislerimize misal yerlerde çalışmak istesin ki?” diye soruyor ve şöyle devam ediyor:
“Yaratıcı yerlerdeki yeni gerçekliklerin gayesi, yalnızca gerçek dünyadakilerin kopyalanması değil, yer tecrübelerimizin geliştirilmesidir. Lakin metaverse’te çok fazla iş imkanı olacağını düşünüyorum, örneğin moderatörlere muhtaçlığımız olacak.”
Metaverse’ün moderasyon ya da denetlenmesi istikameti hayli tartışmalı bir bahis zira milyarlarca avatarın canlı sohbetlerini izlmeye çalışmak yalnızca teknik olarak sıkıntı değil; tıpkı vakitte bu avatarların aktivitelerinden kaynaklanan devasa büyüklükte datalara ne olacağı da kıymetli bir soru.
‘Havadan sudan ofis sohbetlerinin daima izlenen metaverse ortamlarına taşındığını düşünün’
Stanford Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, sanal gerçeklikte geçirilen 20 dakikada 2 milyar tekil vücut hareketi kaydı oluşturulduğunu bulmuştu. Bu, şirketler için yeni bir güçlü data akışı manasına geliyor.
Çevrim içi güvenlik şirketi HackerOne’ın kurucu ortağı Alex Rice, şirketlerin metaverse’ü yalnızca çalışanlarına açmadan evvel bile tasarım konusuna ağır vakit harcaması gerektiğini söylüyor.
Rice, “Ofislerdeki pak havadan sudan sohbetleri düşünün. Bu sohbetlerin daima izlenen metaverse’te gerçekleşmesi katiyetle esaslı sonuçlar doğurur.” diyor ve ekliyor:
“Çalışanlar iş arkadaşlarıyla özel ve gayri resmi olduğunu düşündükleri bir sohbette söyledikleri yüzünden apansız işten çıkarılabilir; zira bu konuşmalar artık kitlesel nezaretin bir kesimi haline gelir.”
Immersive Wire isimli teknoloji bülteninin editörü Tom Ffiske, metaverse’te çalışacağımızı düşünmek için fazla etken olduğu görüşünde.
Ffiske, “Metaverse tartışmalarının önünde hala zorluklar var, tarifi hala sıkıntılı ve tartışmalı. Tabirin tarifi hala eksik ve tartışmalıyken gelecekte metaverse cihanında çalışıp çalışmayacağımızı söylemek hakikaten zor” diyor.
Henüz metaverse’ün ne olduğu konusunda hiç kimse somut bir şey söyleyemese de, piyasa bedelinin epey yüksek olacağı tarafında kararlı iddialar var.
‘Şirketlerin neden burada olduklarını sorgulamalı’
McKinsey’e nazaran metaverse’ün piyasa bedeli 203’da 5 trilyon doları bulacak.
Benzer halde danışmanlık şirketi Gartner, 2026’da dünya nüfusunun en az dörtte birinin günde en az bir saatini metaverse cihanında geçireceğini varsayım ediyor.
Canalys araştırma şirketinin baş analisti Matthew Ball ise bu öngörülere katılmıyor. Ball metaverse projelerinin 2025’e kadar büsbütün kapanmış olacağını düşünüyor.
Ball, şirketlerin metaverse’te bulunma maksatlarını sorgulamaları gerektiğini düşünüyor:
“Her şirketin bir VR başlığıyla çalışanlarının avatarlarını selamlaması ya da sanal modellerini görselleştirmesi gerekmiyor. Ya da her işletmenin toplantılara VR başlıklarıyla katılması da… VR kadar güçlü ve zorunlu olan Zoom ve Teams üzerinden neredeyse meselesiz görüşmeler daha az yükle yapılabiliyor.”
Dijital markalama şirketi RGA’in yaratıcılıktan sorumlu mütevelli heyet üyesi (CCO) Tiffany Rolfe’un grubunun bir kısmı halihazırda metaverse’te çalışmış.
Firma, telekomünikasyon şireti Verizon için pandemi devrinde Fortnite’ta bir Amerikan futbolu stadyumu yaptı.
Aynı vakitte Meta ile birlikte Horizon Worlds içinde bir müzik dünyası geliştirmek için çalıştılar.
Rolfe bu çalışmaları sırasında, halihazırda bilgisayarda tasarım yapan şahısların VR başlıklarını takarak öteki geliştiricilerle birlikte sanal ortamda çalıştığını söylüyor.
Yeni çalışma biçimleri yeni soruları getiriyor ve bunlardan biri de çalışanların sanal gerçeklik başlıklarını giyinme mühleti.
Rolfe, “Ekibim, her iki saatte bir orta veriyordu” diyor
İnsanların sanal gerçeklikte halihazırda çalışıyor olması, metaverse kozmosunun bir iş yeri olarak pekala bir geleceği olabileceğini gösteriyor.
Ancak orada var olacak işler muhtemelen bizim gerçek dünyada yaptığımızdan çok farklı olacak.
Günlük işe gidip gelme rutininin gelecekte (sanal) bir gerçeklik haline gelmesi için ise muhtemelen uzun yıllar geçmesi gerekecek.